Nëse do të bëhej e mundur për ne që të pyesnim disa individë në shoqërinë tonë rreth “Umetit islam sot”, përgjigjet e pritura do të ishin pyetje të ngatërruara të vëna përballë njëra tjetrës, të tilla si: “Ku është umeti islam?!”, “A vazhdon të ekzistojë?!”. Ose ato përgjigje do të ishin pohime dekurajuese e të pashpresa, të tilla si: “Umeti islam është i copëtuar dhe i përçarë….”, “Umeti islam po vuan prej një situate dobësie dhe poshtërimi…”, “Umeti islam ka rënë nën sundimin e armiqve të tij….”, “Umeti islam nuk ekziston më”, “Sepse myslimanët nuk u kapën pas fesë së tyre dhe nuk u bënë të bashkuar nën mbrojtjen e parimeve të saj…”. Këto janë shprehje që i lexojmë çdo ditë në ato çfarë shkruhen; i dëgjojmë në mjetet e informimit si dhe nga gojët e njerëzve në vendtakimet e tyre. Ata i shprehin këto për shkak të humbjes së shpresës së tyre lidhur me realitetin e sotëm të umetit islam. Ata konfirmojnë situatën e rëndë të umetit dhe rrezikun e përkeqësimit të sëmundjes në gjymtyrët e tij. Ndoshta ne nuk ndryshojmë shumë për sa ka të bëjë me disa prej këtyre mendimeve, të cilat arrijnë shkallën e konsensusit në një nivel të caktuar prej niveleve të leximit të realitetit, por ama një vështrim i dytë nuk do t’i jepte rëndësi më të pakët; kjo nuk do të mund të fshihej as prej vetëdijes së përgjithshme. Kjo është kriza jonë në perceptimin e nocionit të umetit islam dhe të kuptimeve të besnikërisë ndaj tij, të përkatësisë dhe aderimit tek ai, si dhe të detyrave ndaj tij. Kjo krizë nuk është më e vogël se kriza që po përjeton ky umet sot. Madje mund të thuhet se ndodhet një lidhje shkakore, e cila nuk mund të mos vihet re, që bën lidhjen mes dy gjërave: “Ç’është umeti islam në zanafillë?”, “Nga se përbëhet?”, “Cila është lënda e tij?”, “A nuk është secili mysliman guri-tulla më e vogël në strukturën e tij?”. A nuk nënkupton kjo dhe a nuk kërkon lidhjen e drejtpërdrejtë – kur flitet për umetin islam dhe për problemet e tij mes individit dhe komunitetit, mes gjendjes së myslimanit dhe realitetit të umetit të tij dhe mes pjesës dhe të tërës – ashtu siç nënkupton e kërkon aspiratën dhe ngulmimin për njohjen e këtij umeti lidhur me bazat e strukturës të tij dhe me karakteristikat e tij dalluese, të cilat mund të jenë, në ndonjë mënyrë, njëri prej faktorëve i cili ia solli këto sfida për t’u përballur? Aspirata i ngjason shfaqjes së dëshpërimit dhe të pikëllimit për gjendjen e tij.
Pikënisje të këtilla, në përfytyrimin tonë, janë hyrjet që, për përgjigjet e tyre, kërkohen medoemos zgjidhjet e parashtruara, madje pyetjet alternative. Gjithkush është i ftuar që të kontribuojë në bërjen e tyre dhe të ketë parasysh se këto pyetje duhet të jenë shtytësi për njohjen, studimin dhe kërkimin lidhur me alternativat e parashtruara të së ardhmes për umetin tonë, domethënë, para së gjithash, për ne, prej pikëpamjes së përkatësisë parimore, aktuale dhe të vazhdueshme të umetit islam.
- BAZAT E NGRITJES SË UMETIT NË ISLAM
Nocioni i ngritjes së umetit në islam ndërtohet mbi tre bazamente. Nuk do të ishte e lehtë që ato bazamente të perceptoheshin veçse duke qëndruar tek ato, jo thjesht duke përshkruar bazat dhe themelet mbi të cilat ngrihet struktura e umetit mbi dy aspektet e të menduarit dhe të përvojës historike, por sepse këto bazamente janë pjesë e pandashme e vetë natyrës thelbësore të umetit dhe e elementeve përbërës të strukturës së tij në të shkuarën, në të tashmen dhe për vazhdimësinë e tij në të ardhmen. Ato janë:
A) BAZA KULTURORE
Kjo përfaqëson bazamentin e strukturës së umetit islam. Duke u nisur nga kjo, ripërtërihen natyra thelbësore e tij, referimi, kriteret, standardet si dhe identiteti i tij. Kjo është pikërisht ajo që e shpjegon mesazhin e umetit islam, duke u mbështetur mbi burimet origjinale të kulturës islame të cilat përcaktojnë akiden, sheriatin dhe sistemin e vlerave, të moraleve dhe të etikës. Duke iu referuar këtyre burimeve, ne perceptojmë se umeti islam është një nocion të cilin e ka themeluar Kur’ani Fisnik, “Dhe me të vërtetë ky umeti juaj është një umet i vetëm” (Kur’an, 23:52). Pastaj ai kaloi në Sunetin Profetik te niveli i realitetit, i cili përfaqëson “Modelin Institucional”. I Dërguari i Allahut, Profeti Muhamed a.s., e themeloi bërthamën e umetit islam në Mekë prej një grupi sahanësh, të cilët i besuan atij dhe e ndoqën para se të vinte modeli praktik nëpërmjet “Dokumentit Kushtetues” në “Konventën Profetike ose në Fletën e Medinës”, në të cilën erdhi sa vijon: “Ky është një dokument (marrëveshje) prej Muhamedit, Profetit, mes besimtarëve dhe myslimanëve prej Kurejshit dhe Jethribit (Medinës) dhe prej atyre që i ndoqën ata, u kapën pas tyre dhe luftuan së bashku me ta, se ata janë një umet i vetëm pa njerëzit (duke i përjashtuar njerëzit e tjerë)”. Më vonë nëpërmjet veprave dhe fjalëve profetike, të cilat i dhanë bashkësisë islame në Medine, pas Hixhretit, karakteristikat e umetit të vetëm të konsoliduar me lidhjet e akides, të idesë, të unifikimit të vlerave, të mesazhit, të projektit civilizues dhe të hapjes në një shtrirje të cilën nuk e përkufizon asnjë racë, asnjë ngjyrë, asnjë gjuhë dhe asnjë hapësirë gjeografike, përveç asaj që është prej imanit në parimet e këtij umeti dhe obligimit për t’iu përmbajtur autoritetit të tij të themeluar mbi sheriat. Kjo e bën realitet unitetin e perceptimit për gjithçka që lidhet me këtë autoritet referimi, si bazë e respektit të asaj që buron prej parimeve dhe prej dispozitave që përfaqësojnë një sistem të integruar të etikës individuale dhe kolektive në mënyrë të barabartë. Me këtë shkallë qartësie ishte aludimi profetik në fjalën “Fletë”. Sigurisht, çfarëdo mendimi të ndryshëm që të keni për diçka, ju duhet t’ia referoni Allahut xh.sh. dhe Muhamedit a.s. për themelimin e unitetit të referimit i cili përbën elementin më të rëndësishëm të identitetit të umetit islam, që “Beson në Allahun si Krijues, në Islamin si Fe, në Muhamedin a.s. si Pejgamber dhe i Dërguar, dhe në Kur’anin si Libër…” Realiteti është se kjo lidhje kontraktuese kulturore ka rolin e saj themelues në këtë identitet, ashtu siç u përmend më lart. Por, vetë ky bazament, në qoftë se do të mbetej si një akide e përbashkët në zemrat e disa njerëzve dhe si një ide në mendjet e tyre, do t’u jepte atyre përgjigje ekzistenciale (ontologjike) për pyetjet rreth gjithësisë, jetës dhe njeriut, duke mos u shtrirë e zgjeruar tek aspekti praktik i jetës së tyre sipas mekanizmit të qëndrueshëm e të përhershëm, të cilat i themeloi sheriati me qëllim që elementet e identitetit dhe fuqia e hallkave të mbeten midis individëve brenda umetit. Sigurisht, mes myslimanëve, në kuadrin e akides së vetme, ndodhi largimi nga njëri-tjetri dhe ftohja të cilat nuk do të mund të përfytyroheshin veçse duke sjellë ndërmend ecjen (përparimin) e popujve dhe të shoqërive të tjera tek të cilat erdhën profetësitë dhe vijuan pandërprerë kumtuesit e teuhidit (njësimit të Krijuesit). Pastaj sa herë që kalonte një periudhë e gjatë apo e shkurtër kohe, duke kërkuar justifikime materiale e praktike për identitetin, u futën tek ata përçarja dhe sektarizmi; ata patën pikëpamje të kundërta, madje luftuan kundra njëri-tjetrit edhe rreth konceptimeve të ndryshme të besimit të përbashkët.
Realiteti është se umeti islam gjen në burimin e tij origjinal atë çfarë ne mund ta quajmë “përsëritje e vazhdueshme e prodhimit” të elementeve të unitetit, në nivele të ndryshëm, duke filluar nga bërthama e shoqërisë [familja] dhe duke arritur në nivelin e umetit më të madh islam, dhe duke kaluar në nivelet e të gjithë shoqërisë njerëzore. Ndoshta ky mekanizëm unifikues i vazhdueshëm duket më i qartë se ai që ndodhet në dy bazamentet shoqërore dhe ekonomike të ngritjes së umetit.
B) BAZAMENTI SHOQËROR I UMETIT ISLAM
Në qoftë se lidhjet njerëzore janë pikërisht ato që e themelojnë shoqërinë, atëherë ajo, në realitet, nuk përbëhet nëpërmjet numrave të mëdhenj prej individëve, sado që të arrijnë në numër, por veçse nën mbrojtjen e rrjetit të lidhjeve nyjë mes tyre, të cilat përfaqësojnë kushtin e ngritjes së shoqërisë dhe, në të njëjtën kohë, realitetin e saj. Duke u mbështetur mbi këtë bazament dalin në pah dispozitat e sheriatit të lidhura me aspektin shoqëror dhe të ngritura për vazhdimësinë dhe përjetësimin e lidhjeve mes individit mysliman dhe individëve të tjerë të Shoqërisë Islame, të cilën e bashkon dhe unifikon imani i përbashkët nëpërmjet elementeve themelorë të Islamit [unitetit të referimit], sido që ta merrnin këtë iman, qoftë si dimension kontraktues kulturor që lidhet me myslimanin, ose si dimension civilizues lidhur me jomyslimanin brenda Shoqërisë Islame. Në përputhje me këtë, të drejtat e myslimanit ndaj myslimanit u shtrinë tek të gjitha aspektet e jetës shoqërore. Si rrjedhojë, gjasat e qëndrueshmërisë së lidhjes mes individëve të Shoqërisë Islame janë më të mëdha se çdo gjasë tjetër nën hijen e vlerave të kundërta. Kjo është për arsye se vetë natyra e zbatueshmërisë në Islam bën detyrim vazhdimësinë e takimit së bashku, gjë e cila bën të mundur forcimin e lidhjeve: “Pesë kohët e namazit në xhami, përshëndetjen me selam në fund të çdo namazi në nivelin e afërsisë dhe të fqinjësisë; bën detyrim takimin javor në nivel lagjeje; dy takime vjetore në dy faljet e Festave të Bajrameve në vendfalje të përbashkëta në nivel qyteti ose fshati; dhe takimin botëror të Haxhit, i cili e detyron atë që është në gjendje, qoftë edhe vetëm një herë në jetën e tij në nivelin e umetit islam”. Sa më shumë që të ngushtohet rrethi shoqëror, aq më e madhe do të ishte kërkesa për forcimin e lidhjes. Atëherë ngritja shoqërore në Islam themelohet mbi bazat e farefisnisë, afërsisë dhe fqinjësisë. Ato janë lidhjet themelore në çdo ngritje shoqërore të bashkëlidhur dhe të shëndetshme. “Komshinjtë janë tre llojesh: Një komshi ka vetëm një të drejtë të vetme; një komshi tjetër ka dy të drejta; dhe një tjetër ka tre të drejta. Atëherë, komshiu që gëzon tre të drejta është komshiu mysliman dhe me lidhje farefisnie; ai gëzon të drejtën e fqinjësisë, të drejtën e Islamit dhe të drejtën e farefisnisë. Ndërsa ai që ka dy të drejta është komshiu mysliman, i cili gëzon të drejtën e fqinjësisë dhe të drejtën e Islamit. Kurse lidhur me atë që ka vetëm një të drejtë të vetme, ai është komshiu mushrik-politeist”. (Këtë Hadith e transmetojnë Bezzari dhe Ebu Nuajm.) Kjo është krahas asaj që i është ngarkuar shoqërisë prej përgjegjësive të pajtimit midis dy kundërshtarëve në të gjitha nivelet, ashtu siç është rasti, për shembull, në “administratën publike” lidhur me mosmarrëveshjet bashkëshortore nëpërmjet dy gjykatësve. “Në qoftë se keni frikë se prishen marrëdhëniet mes atyre të dyve (dy bashkëshortëve), caktoni dy gjykatës, një nga familja e tij dhe një nga familja e saj. Në qoftë se ata të dy dëshirojnë pajtimin, Allahu do të bëjë të mundur pajtimin e tyre” (Kur’an, 4:35). Duke u bazuar mbi atë që u fol më lart, lidhur me shtrirjen e konceptit të përkatësisë së Umetit Islam, duke përfshirë idenë e “përkatësisë civilizuese” e cila themelohet nga jeta dhe vlerat e përbashkëta shoqërore, si dhe nga uniteti i përvojës historike të individëve brenda një shoqërie të vetme, madje edhe sikur të kishte në mesin e tyre një minoritet që nuk i përket fesë së tyre, përkatësia e tij ndaj umetit do të ishte nëpërmjet lidhjes kulturore dhe të Civilizimit Islam, të cilat përfaqësojnë një kuadër të jetës së përbashkët mes tyre si minoritet dhe shumicës myslimane. Me qëllim që të mos na shmangin shembujt e grumbulluar historikë prej rrjedhës së qëndrimeve, të cilat mishëruan bazamentin e fortë shoqëror të jetës së këtyre të gjithëve brenda kuadrit të umetit gjithëpërfshirës…, ne duhet të kapemi fort pas origjinës “kulturore” të jetës shoqërore në këtë nivel nëpërmjet bashkëpunimit njerëzor të përcaktuar me qartësi në Kur’anin Famëlartë: “Allahu nuk ju ndalon që ju të bashkëpunoni me drejtësi e mirësi me ata të cilët nuk ju luftuan ju për çështje të fesë dhe nuk ju dëbuan nga shtëpitë tuaja. Vërtet që Allahu i do ata që bashkëpunojnë me drejtësi” (Kur’an, 60:8). Treguesi i dy fjalëve: “Teber-ruuhum” (T’i nderoni ata); El-birr: (maja e mirëbërjes në bashkëpunim); “Ue tuksituu ilejhim” (Që të mbani drejtësi ndaj tyre); El-kistu: (maja e drejtësisë); këto dy fjalë konfirmojnë kuptimin që lindi nga përvoja e përgjithshme në realitetin e myslimanëve; ato nuk përfaqësojnë përjashtimet dhe parregullsitë nga situata e përgjithshme, por janë veçse një konfirmim për origjinën e saj”.
C) BAZAMENTI EKONOMIK
Shumica e njerëzve të paanshëm e të drejtë prej historianëve të Civilizimit Islam mendojnë se në qoftë se ky civilizim nuk do të kishte ngritur, në mënyrë të mahnitshme, asgjë tjetër përveç sistemit të “vakëfit”, si një sistem që përmbush një objektiv të dyfishtë që shfaqet në sigurinë ekonomike me rreze të gjatë (afatgjatë) për sektorë të veçantë të shoqërisë nëpërmjet të ardhurave prej vakëfeve nga një drejtim dhe garancisë së minimumit të pavarësisë së shoqërisë, nëse umeti islam, duke u nisur nga bazat e kulturës së tij, nuk do të kishte bërë mirë asgjë tjetër përveç këtij sistemi, kjo do të kishte qenë e mjaftueshme për të folur rreth bazamentit të fortë ekonomik në ngritjen islame. Megjithatë sistemi i vakëfit nuk është i vetmi në këtë kapitull. Në Sheriatin Islam gjenden detyrime dhe dispozita adhurimi (domethënë, ato janë të lidhura ngushtë me bazën e fetarisë te myslimanët). Ato detyrime nuk do të plotësoheshin veçse nëpërmjet shpenzimit material; domethënë nëpërmjet kontributit ekonomik për të forcuar themelet e strukturës shoqërore. Që këtu vjen rëndësia e dhënies së Zekatit, i cili përshkruhet si një kolonë bazë e Islamit, si një detyrë adhurimi me dimensione ekonomike e sociale dhe si shlyerje (e mëkateve) nëpërmjet dhënies ushqim të tjerëve, ose dhënies së lirisë skllevërve në rastet e agjërimit, të imanit, të dhiharit, etj.
Bazamenti ekonomik në ngritjen e umetit islam është i lidhur ngushtë me natyrën e këtij umeti nga aspekti i zbatimit të këtij rregulli fetar, i cili e lidh shpenzimin me shpërblimin në botën tjetër, madje edhe sikur të ishte thjesht me kryerjen e detyrës dhe thjesht duke iu përshtatur sistemit të tij në rregullat financiare prej një prirjeje të dukshme sociale. Shoqëria islame, në mënyrë të domosdoshme, është sferë shpenzimi e dhënieje. Individi mysliman dhe ai jomysliman prej atyre që jetojnë në shoqërinë e myslimanëve, janë pikërisht ata që do t’i këpusin në fund frytet e këtyre parimeve shoqërore të cilat orientojnë veprimin financiar dhe rrugën ekonomike në Islam.
- KARAKTERISTIKAT E UMETIT ISLAM
Baza shkencore e nocionit të umetit islam bën të domosdoshëm prekjen e karakteristikave dalluese të umetit, të cilat mund të përmblidhen nëpërmjet bazamentit kulturor në lidhje me akiden dhe me vlerat e saj, ndoshta duke numëruar disa veçori, që i përshtaten zhvillimit të përvojës historike të umetit të ngritur mbi këtë akide dhe mbi ato vlera; megjithatë më të rëndësishmet e këtyre karakteristikave janë katër:
a) Ai është umeti i teuhidit (njësimit) të pastër të Allahut si Zot (El’ Uluuhijjetu); i teuhidit (Er Rubuubijjetu), i cili i zhvesh njerëzit prej veçorive të të qenët perëndi; dhe i teuhidit të Emrave dhe Atributeve (Teuhiidul Esma’ ues-Sifat) i cili i jep rastin njeriut të aspirojë e të shikojë horizontet e bukurisë në moralet dhe në cilësitë, si dhe të kërkojë më shumë prej atyre të dyjave, pa tejkaluar natyrën e tij njerëzore e cila është krejtësisht e paaftë dhe e mangët prej përgjegjësisë së të qenët e përshkruar me cilësitë e madhështisë. Ky teuhid i pastër nuk do të mund të depërtonte tek ai veçse nëpërmjet vazhdimësisë së leximit në Librin e shkruar të Allahut (El-Uahju, Shpallja) dhe në Librin e hapur të shtrirë (kozmosi).
b) Ai është umeti i diturisë: Argument për këtë është se ajeti i parë i Kur’anit që iu shpall Profeti Muhamed a.s. nuk ishte: “Puno”, as “Lufto”, dhe madje as “bëj sexhde” dhe as “adhuro”, por ishte Fjala e Allahut: “Lexo! Me Emrin e Zotit tënd, i Cili ka krijuar...” (Kur’an, 96:1). Atëherë leximi është fillimi i shpalljes dhe hyrja për te perceptimi i vlerave të umetit dhe të nocionit të tij, mjeti nëpërmjet të cilit ripërtërihen kuptimet e fesë te vetë njeriu si dhe lidhja e tij me të (me leximin e Kur’anit). Meqenëse është i tillë, Kur’ani e shprehu në mënyrë të përmbledhur mesazhin e Profetit Muhamed a.s. në Fjalën e Tij xh.sh.: “Ai është i Cili çoi mes analfabetëve një të Dërguar (Muhamedin a.s.) nga vetë mesi i tyre, duke u kënduar atyre ajetet e Tij, duke i pastruar ata dhe duke u mësuar atyre Librin dhe urtësinë. Dhe vërtet që më parë qenë në gabim e humbje të qartë” (Kur’an, 62:2).
c) Ai është umeti ruajtës i trashëgimisë së Profetësive: Duke u nisur nga kuptimi kur’anor i cili aludon për Kur’anin si përforcues dhe vërtetues i burimit të Vahjit [Shpalljes] në mesazhet e mëparshme “Dhe gjithçka që Ne ta kemi shpallur nga Libri [Kur’ani] është tamam e vërteta duke pohuar e vërtetuar çfarë qe shpallur para tij. Vërtet që Allahu është padyshim Gjithënjohës dhe Gjithëshikues i robëve të Vet. Pastaj Ne u dhamë për trashëgimi Librin [Kur’anin] të atillëve nga robët Tanë të cilët Ne i zgjodhëm. Pastaj prej tyre janë disa që gabojnë vetveten e tyre, dhe po prej tyre janë disa të cilët ndjekin një rrugë të mesme, dhe po prej tyre disa janë më të parët në mirësi me Vullnetin e Allahut. Ai [trashëgimi i Kur’anit], mu ai është, në të vërtetë, përkujtim e mirësi e madhe” (Kur’an, 35: 31-32).
d) Ai është umeti i dialogut: Natyra e referimit origjinal, e cila i orienton umetit një natyrë dialoguese, është se Kur’ani Fisnik, në njërin prej aspekteve të tij, në mënyrë të dallueshme, është Libër i rrugës së dialogut, jo thjesht pse ai i solli diskutimet dhe debatet e profetëve me popujt e tyre si elementë të nxjerrjes së mësimeve dhe për të reflektuar, por sepse ai e përfshiu përmendjen e fjalës së kundërt, atë fjalë për të cilën logjika kur’anore e gjykon si fjalë të pa themel dhe kontradiktore, dhe kjo duke mos qenë penguese për ta sjellë atë në gjuhën e njerëzve të saj para përgjigjes me argumentin e qartë dhe me provën elokuente. Në Kur’anin Fisnik ndodhen shembuj të shumtë të këtij adresimi: “Do të thonë mendjelehtët…”, “Dhe ata që mohuan thanë...”, “Kur erdhën tek ti hipokritët thanë…”. Pastaj, parimi i konfirmimit dhe i deklarimit për këdo që ka vërtetësi dhe që duke qenë ai që e shprehu atë, është njëra prej veçorive të adresimit kur’anor. Duke u mbështetur mbi këtë, umeti islam është i ftuar për të bashkëbiseduar me të tjerët me atë mënyrë që është mbi metodën e mirë (me atë që është më e mira): “Ftoji në Udhën e Zotit tënd me urtësi dhe me thirrje të ndershme dhe të bukur dhe bisedo me ta në mënyrën më të mirë” (Kur’an, 16:125).
Nuk ka dyshim se ato karakteristika dhe ato bazamente i siguruan dhe i garantuan umetit një potencial të mahnitshëm për qëndrueshmëri e vazhdimësi gjatë periudhave të historisë, pavarësisht dëshirave për ta asgjësuar e shfarosur, me të cilat ky umet u përball, dhe pavarësisht sulmeve shkatërrimtare dhe gjenocidit, që rrallëherë ka njohur historia si shembulli i tyre, dhe ato nuk janë të fundit; gjithashtu edhe sulmi i gjithanshëm kolonizator në të gjithë faktorët, jetikë qofshin materiale apo shpirtërore. Që këtu, duket qartë rëndësia vendimtare e atyre bazave dhe karakteristikave lidhur me umetin islam sot ndaj sfidave të mëdha me të cilat akoma po përballet, madje të cilat sot kanë marrë një trend në rritje, dhe nuk mund të sigurohet sukses ndaj sfidave veçse nëpërmjet përtëritjes së prodhimit të vlerave, të cilat garantuan për këtë umet qëndrueshmërinë e vazhdimësinë në të shkuarën, në të tashmen dhe ato janë garanci për përjetësinë e tij në të ardhmen”.
Dr. Semir Bodinar
