Njeriu, duke qenë se është krijuar që të ketë një natyrë me emocionalitet të luhatur, sprovohet në shumë mënyra. Përvoja jetësore e forcon atë për qëllime jetësore; çdo dhimbje, çdo pengesë, çdo gur, çdo gjemb dhe çdo udhë e stuhishme, është një projekt që e zhvesh njeriun nga të gjitha shtojcat e ngurta, nga çdo copëz teprie e kësaj bote, në mënyrë që njeriu, animë i pastruar, të mund të jetë përfundimisht vetvetja. Nëse njeriu është i gjithi i pastër, atëhere kjo i vlen atij për plotësimin e përsosurisë në këtë botë, që të mund të shkojë i mirëpërgatitur drejt amshimit.
Në të shumtën e rasteve, goditja e fatkeqësive nuk ka të bëjë me dimensionin e përmasshëm, por me mënyrën se si njeriu e percepton dhe e përthith atë në mendje. Kështu, ngjarja merr një realitet krejt tjetër, aq sa, vala e dhimbjes, e cila në botën e jashtme është shuar, valëvitet ndërkohë në mendimet e të përvuajturve. Megjithatë, Zoti nuk e rëndon kurrë njeriun me ç`ka këtij të fundit nuk i bart takati.[1] Kjo na bën të mendojmë se origjina e dhimbjes në fakt është thjesht një fill i përkohshëm që lidhet me urtësitë e caktimit të Zotit, dhe se ardhmja e dhimbjes përnjëmend është me dobi, e ndërkaq, shkëputja prej saj është forcim i mëtejshëm.
Përkohshmëria e natyrës njerezore ngatërrohet atëherë kur njeriu përpiqet të ndërveprojë me zemër, e cila, kjo e fundit dashuron kinse përjetësisht dhe po ashtu, shpeshherë, edhe dhimbjen e projekton si të tillë. E sakaq, njeriu është i përkohshëm në këtë botë dhe asgjë nuk zgjat aq sa ai mendon se do të zgjasë, e asgjë nuk qëndron aq sa shpresohet (apo aq sa nuk shpresohet) që të ndodhë. Përjetësia është veçse në botën tjetër, si unifikim i cilësisë së shpirtit. Profeti Muhammed, të cilit i jemi falë për gjithçka, e mes kësaj gjithçkaje duke veçuar perlat e gjuhës së tij që na prijnë udhën në çdo terr, do të shprehej kështu: “E ç`lidhje kam unë me këtë botë? Unë në këtë botë s’jam veçse thjesht si një udhëtar që strehohet nën hijen e një peme, e më pas çohet dhe merr udhën e tij duke e braktisur atë.” [2] Prandaj, çdo modul i hijes së zgjatur drejt fizikut tonë në këtë botë, është thjesht një mantel përkohësie që zvenitet me kalimin e kohës, pasi veç drita është e qëndrueshme, ndërsa hija dhe terri janë thjesht iluzion i mungesës së dritës. E përse të rrëmbehemi nga iluzioni?
Duhet ta çlirojmë mendjen nga cdo tis i mendimeve që hijëzon dritën e besimit brenda nesh. Së pari, duhet të ndërkëmbejmë mendimet midis kësaj bote dhe botës së përtejme, e cila, kjo e fundit është e qëndrueshme; kurse kjo botë është urë për fitimin e botës tjetër me anë të sprovave. Nuk duhen ngatërruar tiset e mendimeve të kësibotshme, me ajkën e ndjenjave shpirtërore të asibotshme. Për besimtarët e vërtetë të cilët e kanë gjetur lumturinë tek kënaqësia e Zotit, kjo botë është si Arafati. Si rrjedhojë, çdo ndodhi duhet të shihet me syrin e sprovës dhe mëshirës. Ashtu siç hekuri i trajtës së parë lëndësore ka nevojë për nxehtësi të lartë në mënyrë që të marrë formën e aleteve, ashtu edhe njeriu, nëpërmjet fatkeqësive dhe sëmundjeve pastrohet, e kështu edhe jeta e tij pastrohet, përsoset, forcohet dhe përparon; domethënë, arrin rezultate, fiton plotësim dhe përmbush qëllimin e saj.
Ndërkaq, jeta ndonjëherë kërkon tensionime në mënyrë që njeriu të zgjohet nga monotonia, kjo ngaqë një jetë jondryshuese, monotone, e cila kalon mbi divanin e rehatisë dhe mbi shtratin e lehtësisë, i ngjason më shumë mosekzistencës e cila është e keqe e pastër se sa ekzistencës e cila është e mirë e pastër. Kësisoj, tensionimi metafizik i brendshëm i njeriut është nevojë e qëllimit të ekzistencës, që njeriu të përsoset drejt idealit.
Madje, në lidhje me këtë çështje, një dijetar i kohës sonë shprehet se mbrapshtitë dhe fatkeqësitë që kanë zënë popujt myslimanë përgjatë këtyre dekadave të fundit, kanë shkaktuar një tensionim metafizik tek ta dhe kjo turbulencë shpirtërore ka shërbyer si kamxhik për të përshpejtuar forcën e tyre përtëritëse për t`u mëkëmbur drejt udhës së Zotit. Sepse çdo e keqe e ka një të mirë dhe padyshim që e ka edhe një qëllim.
S`do mend se Zoti i sprovon njerëzit të cilët i do, sidomos profetët, por edhe dijetarët, besimtarët e të devotshmit[3], kësisoj duhet të mendojmë gjithmonë prejardhjen e fatkeqësisë dhe sprovës, aq sa, duke e ditur se Zoti ka zgjedhur të na sprovoje, kjo domethënë se dëshira e Tij kërkon të na shtyjë për më lart, për më afër Tij, dhe në këtë mes nuk lihet hapësirë për hakërrim. Në shpalljen hyjnore, në Kuran, Zotithotë kështu: “Me të vërtetë, ai që ruhet dhe duron, Allahu nuk ia humb shpërblimin asnjë vepërmiri.”[4] Rumiu, më i urti dhe më i thellëti mes mistikëve islamë, i njohur për recetat e tij shpirtërore, do të shprehej kështu: “Kur shtëpiaket i nxjerrin tapetet në verandë duke i goditur ato me shkop, qëllimi i tyre nuk është që të rrahin tapetet, apo t`i dënojnë ato, porse thjesht mëtojnë t`u heqin pluhurat; e atëherë, nëse Zoti yt kërkon që të të pastrojë prej pluhurave, ti s`ke arsye pse të mërzitesh.”
Prezenca e zemrës në tensionin metafizik
Zemra e njeriut përtej muskulit dhe mishit nën kraharor, është epiqendra e shpirtit dhe nga njëra anë ajo sheh drejt kësaj bote, e nga ana tjetër, ajo mban vesh drejt botës së shpirtrave. Veprimtaria emocionale e njeriut dhe ndërveprimi i tij me ndjenjat kryhet me anë të zemrës, dhe doemos aty fle edhe lumturia, e herë-herë po aty strehohet edhe mërzia. Një njeri i vetëdijshëm për qenësinë e tij, duhet që, ashtu siç kujdeset për fizikun e jashtëm, të punojë që të mirëmbajë edhe anën e brendshme, ndaj Mbreti i Njerëzimit dhe Sulltani i Fjalës na porosit kështu: “Shikoni, brënda trupit të njeriut ka një copë mishi e cila kur kjo copëz është mirë, i gjithë trupi ndihet mirë, e kur ajo sëmuret, bashkë me të sëmuret tërë trupi. Kujdesni! Ajo është zemra.”[5] Sipas Imam Gazaliut, duke qenë se zemra është e fshehur prej nesh, e ne s’kemi kontroll somatik mbi të, atëherë shërimi i saj kërkon mund e forcë.[6] Po aq sa kërkon ëndje për shërim, zemra ka nevojë edhe për mbarvajtshmëri të pandërprerë. E ndërkaq, njeriu kurrsesi nuk duhet të kete frikë nga mërzia, sepse ajo është një udhë përqëdrimi, një klimë, një atmosferë që e ruan botën e ndjenjave nga rënia në lëndinat e errëta.
Zoti, i Gjithëurti, na thotë se Ai nuk vëren formën fizike, paraqitjen e jashtme dhe veshjet, porse ai vështron në zemrat e thyera dhe të përvuajtshme, dhe i përgëzon njerëzit me kumtin “Unë jam bashkë me zemrat e thyera.” [7] Forca e besimit, e rizgjuar gjithmonë pas çdo rënieje, rikthehet edhe më e fuqishme aq sa bëhet shkak për zbritjen e mëshirës Hyjnore. Çdo thyerje e marrë në zemër është shkak për vërtetësimin e cilësisë dhe atributit hyjnor Shëruesi-Shâfi, dhe se vetë plaga e dhimbjes është një lutje e heshtur që thërret nën kujën e zemrës ndihmën e Allahut Mëshirues. Kjo qartësohet edhe me versetin kuranor ku veçohet qëllimi i lartë prej nga ku buron lutja, ku Zoti thotë: “Zoti im as nuk do të kujdesej për ju, sikur të mos ishte lutja juaj…”.[8]
Ja, përsëri Rumiu na del përpara me fjalët e tij me thellësi oqeanike:
“Mos i shemb shpresat: sille ndërmend Jusufin,
Kudo që të jetë dhimbja, atje shkon shërimi;
Kudo që ndodhet skamja, atje rend furnizimi,
Kudo që ngrihet pyetja, atje mbin përgjigja,
Kudo që të ndodhet anija, atje gjendet ujët.”
Furtunat dhe netët me stuhi sjellin gjithmonë kthjellime më të qarta te horizonteve, blerimet pas rrëkeve të shirave janë gjithmonë më rrezëllitëse, si dhe agimet pas netëve më të errëta janë më shpresëdhënëse se kurrë; po njësoj, edhe natyra e brendshme e njeriut, edhe uniteti i tij i krijuar prej po të njëjtës dorë e cila ka krijuar githçka, pas çdo vështirësije, vjen edhe qartësohet më shumë drejt kuptimit të Zotit dhe të realitetit të këtij universi. Çdo mëngjes është një lindje e re dhe mërzia e së shkuarës duhet lënë të shkojë siç vërshojnë ujërat dhe ikin. Madje, thënë më ngjeshur, nëse do të na lejohej analogjia, ashtu sikurse një armë, shuli i së cilës duhet të tërhiqet mbrapsht së pari në mënyrë që të marrë një fishek në fole, asiqë të bëjë përpara më pas, ashtu edhe pas çdo zbritjeje të njeriut fshihet një force hyjnore që e shtyn atë vazhdimisht drejt qiejve të ngritjes. Në s’na u realizoftë diçka, kjo ndodh ose ngaqë diçka më e mirë po na vjen, ose ngaqë me të vërtetë është më mirë të mos ndodhë.
Mehmet Disha
[1] Kur’an, 2:286.
[2] Tirmidhi, zuhd 44; Ibni Maxhe, zuhd 2; Ahmed b. Hanbel, el-Musned, 1/201.
[3] Transmeton Taberani. Një hadith të ngjashëm e transmeton edhe Hakimi, kuptimi i të cilit është ky: “Njerëzit që sprovohen me fatkeqësitë më të rënda janë profetët, pastaj evlijatë dhe pastaj ata që janë më të ngjashëm me ta.”
[4] Kuran, 12:90.
[5] Buhari, Iman 39.
[6] Imam Gazali, Minhaxhu’l-Abidin., fq. 111.
[7] Es-Sehavi, el-Makasidu’l-hasene 1/169; el-Munavi, Fejzu’l-kadir 2/69; el-Bejheki, ez-Zuhd 1/162.
[8] Kur’an, 25:77.
