بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ (1) الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ (2) الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (3) مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ (4) إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ (5)
اهدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ (6) صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ (7)
Shqipërimi:
1) Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit,
2) Çdo lavdërim i përket Allahut, Zotit të botëve,
3) Të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit,
4) Sunduesit të Ditës së Gjykimit.
5) Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë.
6) Udhëzona në rrugën e drejtë!
7) Në rrugën e atyre që u ke dhuruar mirësi e jo në të atyre që kanë shkaktuar zemërimin Tënd, as në të atyre që janë të humbur!
Surja Fatiha i ka zbritur Profetit Muhamed (sal’la llahu alejhi ue sel’lem) në periudhën e Mekes dhe ka shtatë ajete. Surja e parë që ka zbritur e plotë njëherësh. Duke qenë si hyrja e Kuranit Famëlartë, është quajtur Fatihatu’l-Kitab ose el’Fatiha, që ka kuptimin “hap diçka ose një vend, fillues”.
Ibn Abasi, Katade dhe Ebu-el’Alij thonë se Fatiha’ja ka zbritur në Meke. Allahu (xh.sh.) thotë:
﴿وَلَقَدْ آتَيْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِي﴾
“Ne të kemi shpallur shtatë vargje që përsëriten (shtatë ajetet e sures Fatiha që përsëriten)”[1].
Emrat e tjerë të sures Fatiha
Fatiha’ja ka rreth njëzet emra të tjerë që tregojnë vlerat e saj. Për shembull disa prej tyre janë:
- Surja Fatiha quhet edhe Suret’s-Salah (surja e namazit), sepse këndimi i saj është kusht për vlefshmërinë e namazit. Profeti Muhamed (sal’la llahu alejhi ue sel’lem) ka thënë: “Ai që nuk këndon suren Fatiha, nuk ka namaz.”[2] Për këtë arsye, lexohet në çdo rekat.
- Fakti që është zbritur nga thesari i arshit të Allahut (xh.sh.) dhe, duke qenë thesar i kuptimeve madhore, është quajtur Kenz (thesar). Siç thotë i Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi) të përcjellë prej Allahut (xh.sh.): “Fatihatul-Kitab (Sureja Fatiha) është një thesar prej thesareve të Arshit Tim.”[3]
- Ngaqë është e vetëmjaftueshme është quajtur Uafije, Kafije.
- Ajo njihet ndryshe si Umu’l-Kitab “nëna e Kuranit” ose origjina e të gjitha sureve, rrënja e fara tyre.
- Po ashtu, quhet edhe Suretul-Esas(themeli), sepse kjo sure është themeli (esenca, baza) e
- Fakti që fillon me الْحَمْدُ للَّهِ dhe duke pasur në kontekstin e saj falënderimin, quhet edhe Suretu’l-Hamd, el-Hamd, el-Hamdu lilah, ose Suretu esh-Shukr.
- Duke qenë duaja më e madhe dhe më kuptimplotë nga ana kuptimore, quhet Suretu ed-Dua.
- Duke qenë shëruese për shumë sëmundje, veçanërisht ato psikologjike dhe shpirtërore, emërtohet si Suretu esh-Shifa. Transmetohet nga i Dërguari i Allahut, paqja qoftë mbi të, të ketë thënë: “Fatihatul-Kitab është shërim për çdo sëmundje përveç vdekjes”.[4]
- Po ashtu quhet “Suretul-Methani (Surja e Përsëritjes)” sepse kjo sure përsëritet në çdo namaz.
Këto ishin disa nga njëzet emrat e Sures Fatiha, ose disa nga cilësimet e saj. Kjo tregon vlerën dhe madhështinë e kësaj sureje. Në të vërtetë kjo sure famëlartë, është si një përmbledhje e Kuranit dhe shtylla e jetës adhurimore në Islam. Mësimet themelore të Kuranit janë këto:
- Teuhidi, njëshmëria e Allahut (xh.sh.).
- Nubu’ueti, profetësia.
- Ahireti, bota e përtejme.
- Qëndrueshmëria, duke përfshirë adhurimin dhe drejtësinë.
Surja Fatiha i trajton qartë këto specifika: nga ‘el-Hamdulilah’ deri tek ‘ijjeke na’budu’ trajton teuhidin, ‘en’amte alejhim’ profetësinë, ‘jeumi’d-din’ ahiretin, ndërsa ‘sirat’u mustekim’ qëndrueshmërinë dhe drejtësinë. Në këtë sure, ka plot tregues të tjerë që cekin këto katër principe të Kuranit Famëlartë, por këtu po mjaftohemi me kaq.[5]
Temat e trajtuara në suren Fatiha
Në këtë sure trajtohet adhurimi, i cili është vetëm për Allahun (xh.sh.); që ndihma vjen vetëm prej Allahut, ndjekja e rrugës së drejtë dhe ruajtja nga devijimi mund të jenë të mundura vetëm duke u mbështetur në vullnetin e Allahut, sepse në këtë sure përmenden specifikat që të mirën dhe të keqen e krijon Allahu (xh.sh.).
Kurani ka zbritur që t’i tregojë njerëzve rrugën e drejtë. Specifikat që përmban Kurani në mënyrë të përgjithshme gjenden edhe në suren Fatiha, sepse në këtë sure, përmendet se vetëm Allahu është Ai që i meriton të gjitha lëvdatat, madhërimet dhe adhurimet. Tregon fuqinë e Tij, që s’ka asnjë fuqi tjetër tek e cila mund të mbështetemi përveçse tek Ai, na tregon lutjen që të bëhemi njerëz të mirë e të vazhdojmë në rrugën e drejtë.
Kjo sure, në fakt, është një dua që Allahu ua mëson atyre që duan të lexojnë librin e Tij. Për t’i transmetuar lexuesit këtë mesazh është vendosur në fillim të Kuranit: Nëse me të vërtetë kërkon që të përfitosh prej Kuranit, duhet t’i lutesh Allahut (xh.sh.) në këtë mënyrë.
Në fakt, interpretimi i sures Fatiha është shumë i gjerë. Për shembull, Fahrudin er-Razi, që ka shkruar tefsirin e Kuranit në 32 vëllime, tefsirin e Fatihasë e ka përmbledhur në një libër të tërë. Edhe ne duke ia lënë vendin për detaje këtyre librave, do mundohemi të qëndrojmë mbi specifikat që janë më të dobishme për cilindo besimtar.
TEFSIRI
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ
- Me emrin e Allahut, të Gjithmëshirshmit, Mëshirëplotit
Sipas juristëve ku bën pjesë edhe Ebu Hanife, bismilahi nuk është ajet i sures Fatiha apo i sureve të tjera. Vetëm bismilahi në ajetin e 30-të të sures Neml është ajet kuranor. Ndërsa në fillim të sureve të tjera është shkruar vetëm për begati. Për këtë arsye nuk lexohet me zë në namaz.
Ndërsa, një grup tjetër juristësh, ku bën pjesë edhe imam Shafiu, janë të mendimit se, bismilahi është ajeti i parë i Fatihasë dhe sureve të tjera. Për rrjedhojë, pasuesit e medhhebit shafii, e lexojnë me zë besmilahin në namaz.
الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعَـلَمِينَ
- Çdo lavdërim i përket Allahut, Zotit të botëve
Hamd; lavdërim, është fjalë me kuptim ndërmjet med’h (lavdërim) dhe shukrit (falënderim). Med’h, bëhet për frymorët dhe jofrymorët. Por, jofrymorëve nuk u bëhet hamd. Med’h, mund të bëhet edhe para se të dhurohet diçka, po ashtu edhe pas. Ndërsa, Hamd bëhet vetëm pas një favori ose mirësie. Nuk është kusht që të jetë mirësi që e ka përfituar personi ose jo. Ndërsa për shukrin, kjo është kusht, sepse shukri (falënderimi) bëhet me fjalë ose vepra në shenjë respekti ndaj atij që të jep një të mirë.
الْحَمْدُ el-Hamdu, ka në krye shkronjat e përcaktimit (ل ا). Kjo bën që hamd të marrë këtë kuptim: Që prej para ekzistencës e deri në pafundësi, prej kujtdo që të jenë, në cilëndo formë qofshin, të gjitha hamde’t (falënderimet) i përkasin vetëm Allahut (xh.sh.), sepse çdo kohë, vend apo krijesë, janë pronë e Tij, dhe hamde’t (falënderimet) i përkasin vetëm Atij.
اللَّهِ Allah, është emri i ekzistencës më të lartë në vetvete (vaxhibul vuxhud – ekzistencë e domosdoshme) dhe të denjë për të gjitha lavdërimet dhe falënderimet. Pra, është emër individual dhe i përveçëm. Është një shenjë dalluese e Zotit, e cila përmban në vetvete të gjitha kuptimet e emrave të tjerë të Allahut.
رَبّ Rab, edhe pse në të vërtetë është infinitiv me kuptimin “edukim”, është përdorur si emër për edukuesin në formë figurative. Po ashtu, ka edhe kuptime të tilla si: posedues, mbret, administrues dhe furnizues.
الْعَالَمِينَ Fjala alemin, është shumësi i fjalës a’lem. Ka kuptimin e botëve të panumërta, që i di vetëm Allahu. Ka kuptimin e të gjithë botëve, nga mikrobota në makrobotë, bota e shpirtrave, bota e shëmbëlltyrës, bota e varrit e, po ashtu, bota e kafshëve dhe bimëve. Po ashtu, çdo yll në qiell është një botë më vete. Sipas studimeve astronomike, në gjithësi ka njëqind miliard galaktika. Ndërkohë që vetëm në galaktikën e “Rrugës së qumështit” ka mbi dyqind miliard yje. Kjo tregon madhështinë dhe pafundësinë e Allahut, Zotit të botëve.
Sipas disa komentuesve të Kuranit para الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعَـلَمِينَ nënkuptohet folja قولوا “thoni”.
الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
- Ai, është i Gjithëmëshirshëm, Mëshirëplotë
الرَّحْمَٰنِ Rrahman, i Gjithëmëshirshmi, mëshira e të Cilit përfshin gjithçka, të mirë e të keq, besimtar e mohues, pa bërë kurrfarë dallimi.
Sipas disa dijetarëve të tefsirit, Rrahman në këtë ajet ka kuptimin “Rrezak”, Furnizues. Pra, Allahu i Lartë, furnizon çdo gjallesë në masën e duhur dhe i kënaq të gjithë pa nënvlerësuar askënd. Ashtu si dërgon në barkun e milingonës ushqimin e duhur, po ashtu, dërgon edhe në barkun e balenës së madhe ushqimin e duhur.
الرَّحِيمِ Rrahim, ka kuptimin “mëshirëshumë, mëshirëmadh, mëshirëplotë”. Thuhet që ka kuptimin që, në botën tjetër u jep mirësi vetëm besimtarëve. Allahu i Lartë, edhe pse u jep mirësi të gjithëve në këtë botë, në botën tjetër për besimtarët do të ketë mirësi e begati të veçanta.
الرَّحِيمِ shpreh mëshirën. Mëshira e Allahut përfshin gjithçka. Veçanërisht, kjo është më e theksuar tek të vegjlit e njerëzve dhe kafshëve kur vijnë në këtë botë. Si një rrezatim i kësaj mëshire, luani i egër, i shërben të voglit të tij. Pula me zogj nuk ha vetë por ushqen të vegjlit e saj, madje ajo është e gatshme t’i hidhet në sulm edhe qenit për të mbrojtur të vegjlit e saj. Gati-gati pula sikur jeton vetëm për zogjtë e saj.
Pas ajetit الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ “i Gjithëmëshirshëm, Mëshirëplotë”, është e rëndësishme ardhja e ajetit مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ “Sunduesit të Ditës së Gjykimit”, sepse mëshira merr kuptim me ardhjen e ahiretit (botës tjetër). Po ashtu, edhe mirësia merr kuptim duke qenë e përjetshme. Në të kundërt, mirësia më e madhe e njeriut, mendja, i shndërrohet në bela më të madhe. Sa herë që mendon për të ardhmen, përpara i del varri dhe, e humbet fare kënaqësinë e momentit. Po ashtu, duke menduar se do të ndahet nga të afërmit e tij, dashuria e të cilëve është fryti më i vyer i mëshirës shndërrohet në dhimbje të papërballueshme.
مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ
- Sunduesit të Ditës së Gjykimit
يَوْمِ الدِّينِ ka kuptimin “dita e fesë”. Fjala din mbart edhe shumë kuptime të tjera, por kuptimi më i saktë këtu është “shpërblimi i punëve” dhe “feja e njohur”. Kështu që, dita e fesë, është dita kur do të shpërblehen punët dhe kur do të ndodhin ngjarjet e njoftuara prej fesë. Sipas disa dijetarëve, me ditën e fesë është synuar Kiameti. Atë ditë do t’i fryhet bririt, do të ringjallen njerëzit dhe do të shpërndahen librat e punëve. Në vijim, të mirët do të marrin shpërblimin ndërsa të ligët dënimin.
Një kuptim tjetër i ditës së fesë, është, edhe dita kur do të shfaqet feja. Një besimtar i beson Allahut, engjëjve, librave, profetëve, ahiretit (botës së përtejme) dhe kaderit (paracaktimit hyjnor). Po ashtu, ka besim të plotë dhe e praktikon namazin, agjërimin, zekatin dhe haxhin. Të gjitha këto do të shfaqen në formën e tyre të vërtetë Ditën e Gjykimit. Po, atë ditë, do të shfaqet feja me të gjitha të vërtetat e shprehura në Kuran dhe hadithe, nga më e vogla deri te besimi në Allahun e Lartë.
Fakti që në këtë ajet Allahu (xh.sh.) është përmendur si “Sundues i Ditës së Gjykimit”, ndërkohë që është Zot i kësaj bote dhe tjetrës, mund të shpjegohet kështu:
- Për arsye se atë ditë, do të largohet perdja e shkaqeve të jashtme, që ndodhet në këtë botë, si urtësi për të mbuluar Madhështinë, dhe se çdo gjë do të shfaqet në formën e saj origjinale, është shprehur me fjalët “Sundues i Ditës së Gjykimit”.
- Qëllimi këtu është theksimi i rëndësisë së asaj dite të veçantë.
- Njerëzit në këtë botë janë pronarë figurativë. Pra, ata thonë: shtëpia ime, prona ime, toka ime, etj., por në të vërtetë të gjitha këto janë pronë e Allahut (xh.sh.). Atë ditë, do të zhduken edhe këto pronësi të figurshme dhe do të shfaqet Sunduesi dhe Pronari i vetëm i gjithçkaje, Allahu (xh.sh.).
يَوْمِ الدِّينِ “jeumu’d-din”, jeum ka kuptimin ditë.
Ashtu si jeta e njeriut ka një ditë, po ashtu edhe popujt dhe qytetërimet e kanë një ditë. Po ashtu, ka edhe një ditë, dhe ajo është dita e jetës së kësaj bote. Ka edhe një ditë tjetër, karshi jetës së kësaj bote dhe ajo është Dita e Gjykimit. Kur themi sot kjo botë e nesër ahireti, kemi si qëllim këto dy ditë; kjo botë është një ditë dhe bota e përtejme një ditë. Në pushtetin absolut të Allahut, kjo botë dhe e përtejmja janë vetëm dy ditë. Të gjitha kohërat në krahasim me Atë, janë si një çast i vetëm, që vjen e shkon. Për Allahun nuk ekziston koha. Ai (xh.sh.), “nuk ha e nuk pi, koha nuk ekziston për Të, i pastër është nga gjithçka Allahu”. Po, kur të plotësohet dita e njerëzimit, do të japë llogarinë e kësaj dite, atë ditë.
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ “Gjithë falënderimet dhe lavdërimet janë për Allahun, Zotin e gjithësisë!” në krye të sures, duke qenë se jep një gjykim gjithëpërfshirës, mund të lindë një pyetje e tillë: Falënderimet dhe lavdërimet përse janë vetëm për Allahun? Si përgjigje vjen menjëherë ajeti pas tij, që përmend atributet e Allahut (xh.sh.). Falënderimet dhe lavdërimet i takojnë Allahut, sepse Ai është رَبِّ الْعَـلَمِينَ Zoti i gjithësisë. Krijuesi dhe furnizuesi i gjithçkaje, dhe vazhduesi i ekzistencës së tyre; sepse Ai është Mëshirues e Mëshirëplotë. Ai që e vezullon gjithësinë me mëshirën e Tij të pafundme. Ai që i ka vënë në shërbim të njeriut diellin, hënën, yjet, të gjitha kafshët e bimët. Për më tepër, jeta nuk është e kufizuar vetëm në këtë botë. Jeta e vërtetë e njeriut, i cili ka marrë përsipër një përgjegjësi shumë të rëndë, duke pasur përkohësisht rolin e mëkëmbësit të Zotit në tokë, është në botën tjetër (ahiret). Pra, Allahu është edhe مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ Sunduesi i vetëm i Ditës së Gjykimit.
Duke qenë kështu, atëherë të gjitha falënderimet dhe lëvdatat, që prej krijimit të gjithësisë deri në ditën e Kiametit, prej kujtdo dhe në çdo kohë qofshin, i përkasim vetëm Allahut (xh.sh.).
إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
- Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë
Duket sikur deri në këtë pjesë të sures, duke përmendur atributet e larta të Allahut, si një varg dhikri (përmendjeje), na u mundësua t’i kuptojmë ato dhe, të përgatitemi për të dalë para prezencës së Tij. Na përgatiti, sikur e shohim Atë, na lartësoi në nivelin e komunikimit me Të, dhe me dëshirën e paraqitjes së robërisë para Tij themi: إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ.
Profeti Muhamed (sal’la llahu alejhi ue sel’lem) duke na tërhequr vëmendjen në këtë pikë thotë: “Namazi është miraxhi i besimtarit.”[6] Robi përpiqet me mish e me shpirt, e tejkalon materialen, ngjitet në majat më të lartë shpirtërore dhe thotë: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë!” Sa lumturi e madhe për besimtarin, të cilit, i bëhet e mundur lartësimi 5 herë në ditë me besim të plotë në gradën që u ngjit vula e Profetëve natën e miraxhit, Muhamedi (sal’la llahu alejhi ue sel’lem).
Nëse një njeri gjatë namazit e këndon këtë sure, duke menduar edhe kuptimin e saj, e ndjen veten e tij në prezencën e Audiencës Hyjnore. Kështu arrin edhe kuptimin e hadithit: “Adhuroje Zotin tënd sikur ta shihje Atë, nëse ti nuk e sheh Atë, Ai të shikon ty.”[7]
Në fakt, ky ajet mund të ishte نَعْبُدُ إِيَّاك “të adhurojmë Ty, por duke thënë: إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ “Jo tjetërkënd, por vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”, tregon që e adhurojmë dhe duhet të adhurojmë vetëm Allahun (xh.sh.).
وَإِيَّاكَ نَسْتَعِين O Zot! Si në adhurime dhe bindje, po ashtu, edhe në punët e tjera vetëm prej Teje kërkojmë ndihmë. Nuk i kërkojmë ndihmë askujt tjetër përveç Teje.
Në këtë ajet, foljet nuk janë në njëjës “Vetëm Ty të adhuroj dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkoj!”, por janë në shumës “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë!”. Ndoshta, është e drejtë të thuhet se imami kur fal namazin me xhemat, duke pasur si synim edhe xhematin mbrapa e këndon në shumës. Pra, imami duke qenë se lutet edhe për ne, mund të thotë “ne”. Megjithatë mund të lindë pyetja: Kur dikush e fal namazin vetëm, pse duhet ta lexojë sërish “ne” në shumës? Dijetarët tanë i janë përgjigjur kështu kësaj pyetjeje: Duke thënë “ne të adhurojmë dhe ne ndihmë kërkojmë”, nënkuptohet se:
- Të gjitha organet e trupit tonë që duken dhe që nuk duken.
- Të gjitha krijesat e vetëdijshme, duke përfshirë xhinët dhe engjëjt.
- Duke u nisur nga fakti se Allahu është Zoti i gjithësisë, të gjitha krijesat frymore dhe jofrymore.
Gjithashtu, ky ajet nxit atmosferën e xhematit, sepse ne në këtë ajet e braktisim “unin” dhe themi “ne”. Namazi është simboli i barazisë, ekuilibrit dhe disiplinës sonë shoqërore. Nëse ne arrijmë ta ndjejmë këtë në namaz, edhe bashkëjetesa jonë në shoqëri do të marrë një formë të përkryer. “Ne” nuk jemi një bashkësi thjesht në numër, por jemi një bashkësi e përkryer me lidhje shpirtërore. Kështu individi, për herë të parë, arrin atmosferën shpirtërore të bashkësisë, shpëton nga jetesa pa ndjenja.
Allahu i Lartë, me anë të Profetit Muhamed (sal’la llahu alejhi ue sel’lem) na tregon se këtë dua që ia mësoi robit të Tij e pranon dhe se e ka ndarë suren Fatiha midis Tij dhe robit.
Allahu ka thënë: ولعبدي ما سأل قسمت الصلاة بيني وبين عبدي نصفين ، فنصفها لي ونصفها لعبدي
“E kam ndarë namazin ndërmjet Meje dhe robit Tim në dy gjysma, gjysma është e Imja e gjysma e robit Tim, dhe atij (robit) do t’i jepet ajo që dëshiron.”
Kur robi thotë: ﴿الْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعَـلَمِينَ﴾ “Falënderimi i takon Allahut, Zotit të botëve”, Allahu thotë: “Robi im më lavdëroi”.
Kur robi thotë: ﴿الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ﴾ “Gjithmëshirshmit, Mëshirëplotit”, Allahu thotë: “Robi Im më lartësoi’’.
Kur robi thotë: ﴿مَـلِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾ “Sunduesit të Ditës së Gjykimit”, Allahu thotë: “Robi Im më lavdëroi (i është bindur Madhërisë sime)”.
Kur robi thotë: ﴿إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ﴾ “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”, Allahu thotë: “Kjo, është mes Meje dhe robit Tim dhe, ai do ta fitojë atë për të cilën është lutur”.
Kur robi thotë: ﴿اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ – صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّآلِّينَ﴾ “Udhëzona në rrugën e drejtë, në rrugën e atyre që u ke dhuruar mirësi e jo në të atyre që kanë shkaktuar zemërimin Tënd, as në të atyre që janë të humbur”, Allahu thotë: “Kjo është për robin Tim, dhe robi Im do të ketë atë që ka kërkuar”.[8]
Kështu, kur e këndojmë suren Fatiha duhet t’i kushtojmë vëmendje kësaj lidhjeje dhe ndarjeje. Robi thotë: “O Zoti im, më udhëzo në rrugë të drejtë, në rrugën e mesme midis shpërdorimit dhe plogështisë, në rrugën që nuk të çon drejt epsheve të egos, në rrugën që nuk të çon drejt dënimit Tënd… Më ruaj mua nga rënia në rrugën e mendjelehtëve, të pamendëve dhe të çoroditurve. Më udhëzo në rrugën e profetëve, të dëshmorëve e njerëzve të drejtë. Mos më bëj prej atyre që kundër vetes tërhoqën hidhërimin, e as prej atyre që e humbën veten e tyre. Dhe Allahu (xh.sh.) thotë: “Kjo i përket robit Tim, dhe robit Tim do t’i jepet çka kërkon.”
Në ajetin إِيَّاكَ نَعْبُدُ “vetëm Ty të adhurojmë”, ka një hollësi të tillë: O Zoti im, duke e pohuar me fjalë, me vepra dhe me zemër, vetëm tek Ti drejtohemi, vetëm përpara Teje përulemi, vetëm pranë Teje e kërkojmë qetësinë, dhe besojmë se vetëm pranë Teje do të arrijmë lumturinë.
Një pikë tjetër e rëndësishme është edhe kjo: Në ajet, në vend të foljes “abedna” në kohën e shkuar është përdorur koha e tashme “na’budu”. Një përzgjedhje e tillë është bërë sepse, folja “abede” e së shkuarës ka edhe kuptime të tilla si; e adhuruam, e bëmë, u falëm… Në këto fjalë ekziston në një mënyrë apo një tjetër zhytja në mburrje e mendjemadhësi, që bie ndesh me shpirtin e adhurimit. Ndërsa, në foljen “na’budu” të kohës së tashme, nuk ekziston një rrezik i tillë, sepse njeriu kur thotë “të adhurojmë”, tregon dobësinë dhe varfërinë e tij përpara Ekzistencës më të Lartë. Duke e synuar e përsëritur këtë vazhdimisht, sikur dëshiron të thotë: “O Zoti im, unë jam i vendosur që të mos e sakrifikoj lirinë time përpara asgjëje përveç Teje, po ashtu, jam i vendosur që të mos përulem përpara asnjërit dhe asgjëje përveç Teje. Kështu që, të drejtohem Ty me robëri të plotë me qëllim adhurimi, zemra ime drejtohet vetëm nga Ti, tërhiqem me bindje dhe dashuri karshi Teje dhe largohem nga çdo gjë që Ti e ndalon dhe nuk e pëlqen. Qëllimi im është puna ime më e madhe dhe dëshira ime më e madhe është që ta pranosh qëllimin tim si punë. Kërkoj konsideratën Tënde, jo në sajë të veprave të mia, por në sajë të atyre që kam si qëllim të bëj…”
Dhe njeriu, në këtë gradë sikur zbulon se i jepet një mundësi dhe e drejtë për të kërkuar diçka. Për rrjedhojë, ai duhet ta shfrytëzojë në formën më të mirë këtë mundësi. Kështu që, duhet të kërkojë atë që është më primare në këtë kontekst dhe të mos e humbasë këtë mundësi. Për këtë arsye pa humbur kohë kërkon që Allahu ta udhëzojë në rrugën e drejtë اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ “Udhëzona në rrugën e drejtë”!
اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ
- Udhëzona në rrugën e drejtë
اهْدِنَا ka kuptimin; na udhëzo, na përforco në udhëzimin e na bëj të qëndrueshëm në të.
Nëse personi që e lexon këtë ajet nuk është udhëzuar, kjo është një dua për të, që të udhëzohet. Po në rastin kur e lexon një besimtar mysliman këtë ajet, çfarë kuptimi mbart, sepse ai është i udhëzuar në rrugën e drejtë? Sipas shpjegimeve të dijetarëve të tefsirit (interpretimit të Kuranit), kjo dua, në këtë rast mbart dy kuptime:
- Na përforco në udhëzimin.
- Na bëj të vazhdueshëm e të qëndrueshëm në udhëzim.
الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ “Sirata’l-mustekim”, rrugë e drejtë pa devijime, rrugë e mesme, rruga e gjallë e Kuranit, rruga e Profetit (sal’la llahu alejhi ue sel’lem) dhe shokëve të tij besnikë, rruga e Xhenetit, rruga e vërtetë, Islami, feja islame, rruga kryesore, një rrugë ku mund të ecin të gjithë.
الصِّرَاطَ “es-Sirat”: Në krye të fjalës gjenden shkronjat përcaktuese (elif-lam). Kjo mund të tregojë që fjala “sirat” mbart këto kuptime: Një rrugë e qartë në të cilën kanë kaluar para nesh miliona njerëz të devotshëm, mijëra profetë e evlia (njerëz të dashur tek Allahu).
Robi, kur e adhuron Allahun ashtu si duhet dhe fiton kënaqësinë e Tij, arrin në gradën e duasë dhe kërkon prej Zotit të tij gjënë më jetike për të, që ta udhëzojë në rrugën e drejtë. Shprehja “siratu’l-mustekim”, refuzon dhe mohon çdo lloj feje dhe ideologjie të shtrembëruar, sepse “siratu’l-mustekim”, do të thotë që ta njohësh të vërtetën, ta zgjedhësh atë para çdo gjëje, dhe të përpiqesh me sa ke mundësi që e vërteta të dalë triumfuese.
صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ
- Në rrugën e atyre që u ke dhuruar mirësi e jo në të atyre që kanë shkaktuar zemërimin Tënd, as në të atyre që janë të humbur
أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ “u ke dhuruar mirësi”. Siç shihet, ajeti nuk i ka specifikuar ata të cilët u janë dhuruar mirësitë, por Kurani, disa ajete që kanë kuptim të paqartë, i sqaron me ajete të tjera. Ky ajet shpjegohet në suren Nisa: “Kushdo që i bindet Allahut dhe të Dërguarit, do të jetë me ata të cilëve Allahu u ka dhënë shumë dhunti: me profetët, me të sinqertët, me dëshmorët dhe me të drejtët! Eh sa shokë të mrekullueshëm janë këta!”[9]
أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ “u ke dhuruar mirësi”. Fjala أَنْعَمْتَ “i begatove” aludon për mirësitë e ndjekjes së rrugës së drejtë, sepse udhëzimi në rrugën e drejtë është mirësia absolute. Nëse e zotëron këtë mirësi, të tjerat vijnë nga pas si hije. Rrjedhimisht kuptohet se udhëzimi në rrugë të drejtë është ndihma më e madhe dhe, njëkohësisht, është mirësia më e madhe. Po ashtu, kjo nuk është një rrugë që e kanë hapur profetët apo njerëzit e devotshëm, kjo është rruga e Allahut dhe mirësia më e madhe, por, duke qenë se edhe ata kanë ecur në këtë rrugë cilësohet si “rruga e tyre”.
الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ “që kanë shkaktuar zemërimin Tënd”, transmetohet që të jenë çifutët.
الضَّالِّينَ “që janë të humbur!”, transmetohet që të jenë të krishterët. Por, kjo nuk do të thotë se ata që kanë shkaktuar zemërimin e Zotit dhe ata që janë të humbur, janë vetëm çifutët dhe të krishterët.
Surja Fatiha është përmbledhje e Kuranit dhe burim begatie aq i madh, sa disa dijetarë e kanë komentuar atë në një duzinë librash. Kurse Aliu (r.a.) ka thënë: “Nëse do të kisha mundësi, do të shkruaja rreth komentimit të sures Fatiha aq libra, sa t’i ngarkonin në 70 deve”.[10] Kurani është si një trup perfekt, ku Fatihaja është koka e tij, ndërsa bismilahi kurora mbi kokë.[11]
Amin آمين
Amin, ka kuptimin “pranoje”. Me anë të Fatihasë, shfaqim përpara Allahut të Lartë, robërinë tonë, kërkojmë prej Tij të na i plotësojë nevojat tona, dhe në fund themi amin (na i prano lutjet tona).
Amin, nuk është ajet nga Kurani. Për këtë arsye nuk shkruhet në Mus’haf (Kuran). Në një transmetim të Buhariut dhe Muslimit, Profeti Muhamed (sal’la llahu alejhi ue sel’lem) ka thënë: “Kur imami të këndojë وَلَا الضَّالِّينَ uele’d-dal-lin, thoni amin, sepse edhe engjëjt thonë amin. Nëse amini që thoni ju, përkon me aminin që thonë engjëjt, ju falen gjynahet e shkuara.”[12]
Ndërsa në një transmetim tjetër thotë: “Rrafsh me safet (rreshtat në namaz) e njerëzve në tokë, gjenden edhe safet e banorëve të qiellit. Për rrjedhojë, nëse “amini” i atyre në tokë përkon me “aminin” e atyre në qiell, adhuruesit i falen gjynahet.”[13]
Në një tjetër hadith transmetohet se: “I Dërguari i Allahut pasi këndonte وَلَا الضَّالِّينَ ue le dalin, thoshte bashkë me xhematin amin me një zë aq të lartë saqë dridhej xhamia”.[14]
Vlera e Sures Fatiha
- Profeti Muhamed (sal’la llahu alejhi ue sel’lem) ka thënë: “Surja Fatiha është shërim për çdo sëmundje.”[15]
- Në një hadith tjetër thotë: “Surja Fatiha, është surja më e madhe e Kuranit.”[16]
- Në një tjetër transmetim thotë: “Mua më është dhënë surja Fatiha dhe fundi i sures Bekare nga një thesar poshtë Arshit.”[17]
- Transmeton Enes b. Malik (r.a.) nga i Dërguari i Allahut (sal’la llahu alejhi ue sel’lem) se ai ka thënë: “Nëse lexon suren Fatiha dhe Kul Hu-Allahu Ehad, kur shtrihesh për të fjetur, je i ruajtur nga çdo gjë përveç vdekjes.”[18]
- Ebu Said ibnu-Mual’la (r.a.) tregon: “Unë po falja namaz në xhaminë e Profetit. I Dërguari i Allahut (alejhi selam) më thirri, por unë ngaqë isha në namaz nuk iu përgjigja. Pastaj i shkova pranë duke i thënë: Po falja namaz o i Dërguari i Allahut (ngaqë nuk iu përgjigja për këtë arsye kërkova falje). I drejtuar nga unë më tha: A nuk thotë Allahu në Librin e Tij fisnik “O besimtarë! Përgjigjuni Allahut dhe Profetit kur t’ju thërrasë?!”, pastaj shtoi e më tha: “A ta mësoj suren më të madhe (nga pikëpamja e shpërblimit) të Kuranit para se të dalësh nga xhamia?”, dhe më kapi prej dore. Kur po dilte nga xhamia i thashë: A nuk më thatë se do të më mësonit suren më të madhe? Profeti (alejhi selam) më tha: “Ajo sure është Elhamdu lilahi Rabi’l-alemin, që (lexohet vazhdimisht në namaz) ka shtatë ajete (seb’a methanij) dhe është Kurani fisnik që më është dhënë mua.”[19]
- Tregon Ibn Abbas (r.a.): Xhebraili (a.s.), kur ishte ulur pranë Profetit (s.a.s.), dëgjoi nga lart një zë të ngjashëm me zhurmën e derës. E ngriti kokën sipër dhe tha: “Në qiell u hap një derë, që nuk ishte hapur asnjëherë më parë deri sot”. Në atë çast nga ajo derë zbriti një engjëll. Xhebraili (a.s.) foli sërish: “Në tokë zbriti një engjëll, që nuk kishte zbritur asnjëherë më parë”. Engjëlli përshëndeti Profetin (s.a.s.) me selam dhe i tha: “Po të jap sihariqin e dy dritave që të janë dhënë Ty. Këto, nuk i janë dhënë asnjë profeti para Teje: Njëra nga këto është surja Fatiha, dhe tjetra pjesa e fundit e sures Bekare. Për çdo shkronjë që lexon prej tyre do të kesh shpërblim shumë të madh”.[20]
- Sipas një transmetimi Hasanu’l-Basri ka thënë: Allahu i Lartë ka zbritur njëqind e katër libra. Dijen e këtyre librave e ka përmbledhur në katër libra, dhe dijen e këtyre katër librave e ka përmbledhur në Kuran. Dijen e Kuranit e ka përmbledhur në suret e shkurtra (mufassal) dhe, dijen në suret e shkurtra e ka përmbledhur në Ummu’l-Kuran, Fatiha, ndërsa dija e Fatihas është përmbledhur në këto dy fjalë إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ. E gjithë dija e zbritur në librat e shenjtë është përmbledhur në këto dy fjalë.[21]
Fatihaja, duaja më e bukur
Kur duam të bëjmë dua, duke u nisur nga një hadith profetik, këndojmë suren Fatiha. Pastaj themi me këtë kuptim: “O Zoti im, Fatihaja është pretekst shërimi, dhe Ti je Shërues, vetëm Ti jep shërim. Nuk ka kush tjetër që të japë shërim veç Teje e, nuk ka shërim tjetër veç shërimit tënd. Më shëro nga sëmundja, ma largo dhimbjen. Më mundëso shërim të plotë, që të mos mbesë asnjë shenjë sëmundjeje.”
Fatihaja është duaja më e bukur. Nëse këndohet me zemër të sinqertë, me lejen e Zotit bëhet shërim për çdo sëmundje. Në fakt, një nga emrat e kësaj sureje është edhe Shafije. Përveç këtij emri ka mbi njëzet emra të tjerë. Për shembull: Fakti që këndimi i saj në namaz është vaxhib, quhet Suretu’s-Salat; duke qenë e vetëmjaftueshme quhet Uafije dhe Kafije; duke qenë si origjina e përmbledhja e çdo sureje, quhet edhe Ummu’l-Kitab ose Esas.
Po ashtu, për largimin e çdo sëmundjeje e shqetësimi mund ta këndojmë këtë sure e të themi “Zoti im, kjo sure është Kafije. Me lejen Tënde është e mjaftueshme për çdo shqetësim. Ti je i Mjaftueshëm. Për hatër të kësaj sureje që këndova, më ndihmo në problemet dhe shqetësimet e mia.”
Këshilli Botues, KMSH
[1]. Surja Hixhr, 15:87
[2]. Muslim, Salat 34-36; Ebu Dauud, Salat 136
[3]. Transmeton Ibn Rahauejh, Fejdul-Kadir, (4/420)
[4]. Transmeton Seid b. Mensur, Ebu Shejh në Eth-Thevab, Fejdul-Kadir, (4/418); Ed-Dejlemi në Musnedul-Firdaus, (nr. 4385) me shprehjen: “Surja Fatiha është shërim përveç vdekjes.”
[5]. Suat Yildirim, Fatiha ve En’am Surelerinin Tefsiri, Izmir 1989, f. 39.
[6]. Sherhu sunen-i Ibni Maxhe, I, 313
[7]. Muslim, Iman, 1.
[8]. Muslim, Salat 38, 40; Ebu Dau’ud, Salt, 132; Tirmidhi, Tefsir, Sure 1, 1; Nesai, Iftitah 23; Ibn Maxhe, Edeb 52; Musned, II, 241.
[9]. Surja Nisa, 4:69
[10]. Sujuti, el-Itkan, IV, 200.
[11]. Elmalili, Fatiha tefsiri.
[12]. Buhari, Edhen 111, 113, Da’uat 4; Muslim, Salat 72.
[13]. Muslim, Salat 72-76.
[14]. Ibn Maxhe, Ikame 14; Musned, III, 354; Darimi, Mukaddime 6.
[15]. Sujuti, el-Itkan fi ulumil Kuran, Kahire 1387, IV, në 137 nga Said b. Mansur dhe el-Bejheki.
[16]. Buhari, Fedailu’l-Kuran 9.
[17]. Zeuaid, I, 169-170; Metalib, III, 283, 300.
[18]. Zeuaid, X, 1212.
[19]. Buhari, Tefsir 1; Nesai, Iftitah 26; Ebu Dau’ud, Vitr 15.
[20]. Muslim, Musarrifin 254: Nesai, Iftitah 25.
[21]. Ibn Tejmije, Fetaua, 17:4.
